Khi mới bị tù ở trại Long Giao, chừng hơn nửa tháng đầu, chúng tôi phải lao động cật lực, nhổ cỏ tranh nát cả hai bàn tay do phiến lá nhám và cạnh lá sắc.

Sau đó tới đợt học chính trị. Vui lắm. Lịch sử nhân loại, lịch sử VN bị bóp méo một cách trắng trợn. Nhiều lắm. Tôi chỉ đưa ra một vụ thôi: Trong thời đại Hùng Vương, dân tộc Văn Lang sống trong một chế độ có công bằng xã hội; nhưng rồi đến cuối thời đại ấy, đã bắt đầu có sự chênh lệch của cải; người ta đã đào được những ngôi mộ trong có những đỉnh ba chân, lư hương bằng đồng, bên cạnh những ngôi mộ khác chỉ có đồ tùy táng bằng đá; như thế nghĩa là đã có giai cấp; và tất nhiên là phải có giai cấp đấu tranh!

Trong bọn quản giáo nổi bật nhất là Tư Bảo, có bộ răng vô địch quốc gia và có thể vô địch quốc tế nữa, đã ngố lại thích nhún vai như Tây trong lúc diễn đạt, đã dốt lại sính chêm tiếng Tây bồi trong lúc giảng bài. Không biết anh bạn quỷ sứ nào đã tặng nó một cái tên Tây, mà lại là tên Tây quý tộc mới hách chứ: Henro dỖEstomac. Cái tên cao quý này được phổ biến đến cụ Hi, Cọp Xám và tôi vào một buổi tối. Ba chúng tôi hỏi ý nghĩa, thì anh em chỉ cười, nói là đố vui để học. Ðến khuya tôi nghĩ ra, cười sằng sặc. Mấy bạn nằm gần có lẽ tưởng tôi nổi cơn điên. Cụ Hi ngỡ tôi mơ ngủ, lay gọi tôi. Tôi ghé tai cụ thì thần:

- Cụ biết Henro d'Estomac là gì không? Dễ ợt mà nghĩ mãi mới ra. Này nhé: Henro đọc lái chữ Hô Răng; Estomac là cái dạ dày, trong Nam gọi là cái bao tử, do đọc lái chữ Tư Bảo, thêm chữ đờ (de) cho oai!

Cụ Hi cười rú lên. Rồi cụ quay qua thì thào với Cọp Xám. Ðến lượt anh chàng Lôi Hổ này ré lên cười như nắc nẻ trong đêm yên vắng, trong lúc cụ Hi vừa lẩm bẩm dịch nghĩa vừa khen:

- Henro d'Estomac là Răng Hô Tư Bảo, là thằng Tư Bảo Răng Hô! Thằng nào đặt thế mà sát nghĩa ra phết. Lại ra cái điều nốp (noble = quý phái) nữa chứ. Hay thật!

Trong một buổi lên lớp, thằng Tây quý tộc ấy, cổ nổi gân như chiếc đũa, mái Tây hiên dựng lên, oang oang cái mồm giảng bằng thổ âm Nghệ An trọ trẹ.

- Trong trận kháng chiến chống Mỹ vừa qua, bọn đế quốc Mỹ đã thả xuống đất nước ta số bôm-bơ (bombe) nhiều gấp hai lần số bôm-bơ trong thế chiến thứ hai. Nhưng nhân dân ta anh hùng, được Ðảng ta sáng suốt lãnh đạo, đã làm hư hao một thế hệ ba-tô (bateau) của Mỹ, hạ hơn một nghìn vừa a-vi-ông (avion) vừa hê-ly-cộp-te-rơ (helicoptère) của Mỹ, trong đó có ba mươi sáu Bê Năm Mươi Hai (B-52) khổng lồ, rất nhiều Con Ma (Fantome) và Cánh-Cụp-Cánh-Xòe, bắt sống được rất nhiều tên giặc lái, loại khỏi vòng chiến nửa triệu lính Mỹ trong số một triệu rưỡi vừa cầm súng vừa hậu cần. Nước Mỹ đã tốn hàng trăm tỉ Mỹ kim (*) mà chẳng nên cơm cháo gì, kinh tế lại bị cờ-ri-dờ (crise) trầm trọng, nạn thất nghiệp lan tràn cùng với nạn nghiện ma túy và đĩ điếm. Nước Mỹ từ nay sẽ không thể giữ vai trò xen-đầm quốc tế được nữa.

Nói xong, nó đảo mắt nhìn chúng tôi khắp mặt có lẽ để dò xem chúng tôi phục tài tiếng Tây của nó đến mức độ nào. Nó không thất vọng: một bạn giơ tay xin nói. Thằng Henro mặt sáng rỡ, miệng tươi rói, giơ bàn tay ra phía anh bạn phác một đường cung lớn đồng thời hơi cúi mình y như dáng điệu một nhà quý tộc châu Âu khi mời một phu nhân khiêu vũ, đon đả nói:

- Như thế là tốt. Có điều chi thắc mắc các anh cứ hỏi ngay, đừng e ngại chi hết. Ðiều chi có thể giải đáp được, tôi giải đáp ngay. Ðiều chi cần suy nghĩ, tôi sẽ giải đáp ở buổi lên lớp sau.

Anh bạn, sau khi ca tụng sự rõ ràng của bài giảng, nhất là giảng có kèm thêm tiếng Pháp cho dễ hiểu, đã hỏi nghĩa của từ ngữ xen-đầm. Thằng cán bộ nhún vai tỏ ý coi thường, đoạn giải nghĩa rất vui:

- Là con đầm hay xen vô công việc của người khác!

Chúng tôi cười phá lên, nhất là những bạn gốc Bắc (**). Thằng Việt Cộng cười thân thiện đáp lễ. Không khí trong hội trường thật thoải mái dễ chịu, và vui nữa. Một bạn khác ngứa mồm cắc cớ phát biểu:

- Trong lịch sử loài người, tự cổ chí kim, từ Ðông sang Tây, chưa có bọn nào dã man tàn bạo hơn bọn đế quốc Mỹ (chắc tàn bạo ngang thì có). Chúng định làm cho Ðảng ta trở về thời kỳ đồ đá (***)... Từ nay con đầm Mỹ hết dám xen vào công việc của các nước khác. Ðảng ta lại đang được các nước anh em Xã Hội Chủ Nghĩa, nhân dân tiến bộ thế giới và bạn bè khắp năm châu đồng tình ủng hộ, vì Ðảng ta có chính nghĩa. Tại sao Ðảng ta không thừa thắng xông lên, đổ bộ đất Mỹ, đánh chết cha bọn chúng ngay tại sào huyệt, ngay tại hang ổ để loại trừ mối họa lớn cho loài người?

Tiếng cười lại râm ran cả hội trường. Mọi con mắt đổ dồn về thằng Henro chờ xem nó đối phó ra sao. Sau một phút suy nghĩ, nó nhún vai, cười lịch sự nhã nhặn, rồi điềm nhiên trả lời:

- Ðảng ta anh hùng mã thượng, nhân đạo hiếu hòa. Ðảng ta không làm thế. Ðảng ta tha cho chúng nó. Thời kỳ này, nhân dân tiến bộ Mỹ gọi là thời kỳ áp-pờ-re (après) Việt Nam; nhân dân Mỹ đã nhận thấy bộ mặt tàn bạo, bóc lột của bọn ca-pi-tan (capitalistes) Mỹ, sẽ tự giác vùng lên làm một cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa ngay trong lòng khối Tư Bản.

Tiếng cười vang động thật thoải mái. Thằng Henro, mặt mày rạng rỡ, cười hết sức rộng như để khoe bộ răng hô độc nhất vô nhị. Dù sao chúng tôi cũng phải phục nó là đứa thông minh, nhanh trí.

(*) Theo những số liệu chính xác thì, trong trận chiến tranh VN vừa qua, những pháo đài bay chiến lược Boeing B-52 Stratofortress của Mỹ xuất phát từ đảo Guam ở Thái Bình Dương, đảo Okinawa ở Nhật Bản và căn cứ Utapao ở Thái Lan đã làm 106,000 phi xuất, mỗi phi xuất thả 25 tấn bom, cộng trên hai triệu rưỡi tấn; có 15 chiếc mất tích và 9 chiếc bị hư hại; lính Mỹ lúc đông nhất có 549,000 người vào đầu năm 1968 và tổng số bị chết là trên 58,000 người; mỗi năm Mỹ tiêu cho chiến trường ông Dương 25 tỷ US$; năm 1970, ngân sách Mỹ thiếu hụt $23 tỷ và nạn thất nghiệp lên đến 6%.

(**) Thời Pháp thuộc, người Bắc phiên âm từ ngữ Gendarme của Pháp là lính xen-đầm, có nghĩa là hiến binh. Mỹ bị nhiều nước gọi mỉa là xen-đầm quốc-tế.

(***) Ðại sứ Mỹ cuối cùng ở VNCH Graham Martin đã nói: Phải ném bom cho chúng nó trở lại thời kỳ đồ đá.